Johann Friedrich Herbart

Johann Friedrich Herbart, Jan Fryderyk Herbart

• ur. 4. maja 1776 w Oldenburgu,  
• zm. 14. sierpnia 1841 w Getyndze
• niemiecki filozof, psycholog i pedagog
• uważany za twórcę współczesnej pedagogiki naukowej.

Historia życia:

--Jako dziecko uległ wypadkowi – wpadł do beczki z wrzątkiem, i ze względu na związane z tym problemy zdrowotne do trzynastego roku życia nie chodził do szkoły , pobierając prywatne lekcje w domu

     --W latach 1788–1794 uczęszczał do gimnazjum w Oldenburgu. Opanował grę na fortepianie i na wiolonczeli.

     --Był synem radcy prawnego Thomasa Gerharda Herbarta i jego żony Lucie Margarete z domu Schütte

     --Studiował prawo, a później filozofię na uniwersytecie w Jenie,  gdzie pobierał nauki u 

Johanna Gottlieba Fichtego (1762 – 1814).

    --W latach 1797–1800 był nauczycielem domowym trzech synów szwajcarskiej rodziny

    --W 1802 po obronie pracy doktorskiej i habilitacyjnej został wykładowcą na uniwersytecie w Getyndze a w 1805, jako profesor nadzwyczajny, objął tam katedrę filozofi

    --W 1809, jako profesor zwyczajny objął po Kancie katedrę filozofii na uniwersytecie w Königsbergu i utworzył seminarium pedagogiczne dla nauczycieli

POGLĄDY PEDAGOGICZNE: 

Zanim zaprezentujemy teorię nauczania wychowującego, którą zasłynął Jan Fryderyk Herbart, 

chcielibyśmy scharakteryzować pokrótce, co wpłynęło na jej ukształtowanie. Herbart chciał

uczynić z pedagogiki naukę. Aby tak się stało, oparł swoją teorię na naukach 

pomocniczych. W swojej pedagogicznej refleksji, przedmiotem rozważań czynił zarówno 

cele, jak i środki wychowania. Analiza celów powiązana była, jego zdaniem, z etyką. Analiza 

środków zaś – z psychologią.  

        

FILARY   SYSTEMU   PEDAGOGICZNEGO  J. F. HERBARTA:

==Psychologia 

==Filozofia praktyczna (etyka)

Psychologia:

Herbart twierdził, że różnorodność świata wynika z wielkiej ilości „realów”, które działają w

świecie. Cóż to takiego? Reala, zdaniem Herbarta, są to byty proste, które stoją nad światem

zjawisk dostępnych nam w doświadczeniu i stanowią prawdziwą rzeczywistość. Byty te nie

mają żadnych dyspozycji, ani żadnych wewnętrznych zdolności, tym samym nie mogą

stanowić przedmiotu badań. Owe reala działają na siebie przez ustawiczne zderzanie się ze

sobą. Jeśli zaatakowanym realem jest dusza to wówczas akt samoobrony polega na

wytworzeniu wyobrażenia.

I tu kolejna porcja definicji – wyobrażenia są pierwszymi i podstawowymi faktami

psychicznymi i to właśnie one stanowić powinny przedmiot badań. Herbart postulował, że nie

ma żadnych dziedzicznych czy nabytych dyspozycji psychicznych, a całe życie psychiczne

powstaje z wyobrażeń, które również działają na siebie, czyli zachodzą pomiędzy nimi

procesy podobne do tych, które mają miejsce miedzy metafizycznymi realami. Owe

wyobrażenia – mówiąc słowami Herbarta – splatają się lub stapiają, przez co wchodzą ze

sobą w różne związki. Efektem tego splatania lub stapiania się jest łączenie się wyobrażeń w

MASY WYOBRAŻENIOWE. Masy te zaczynają odgrywać w świadomości czynną rolę dzięki

APERCEPCJI – czyli procesowi, w toku którego przyswajamy sobie nowe treści przez stare.

Etyka:

Zdaniem Herbarta najważniejszym celem wychowania jest kształtowanie u wychowanka
SIŁY MORALNEGO CHARAKTERU (cnoty). Podczas formułowania swoich poglądów
Herbart wzorował się na ideach Kanta, według którego dobra wola oparta jest na
posłuszeństwie wobec prawa dyktowanego przez rozum praktyczny.
U Herbarta zaś dobra wola oparta jest na posłuszeństwie wobec sądów estetycznych, czyli
to sąd estetyczny orzeka czy dany postępek się podoba czy nie.


Herbart wyróżnił pięć idei moralnych, które razem wzięte określają ideał osobowości
moralnej i najwyższy cel wychowania. Zaliczył do nich:
1) ideę wolności wewnętrznej,
2) ideę doskonałości,
3) ideę życzliwości,
4) ideę prawa,
5) ideę słuszności.
Niestety – w tym miejscu w jego poglądy wkradła się pewna sprzeczność. Na czym ona
polegała? Otóż, Herbart twierdził, że początkowo dobra wola oraz charakter moralny
wynikają z odpowiednio kierowanej mechaniki wyobrażeń – natomiast później, to właśnie
charakter moralny ma panować nad wspomnianą mechaniką...
/\
|
|
Opracował Borzęcki i Cudzich

Róbcie dalej opierajac sie na temacie:

 Analiza systemów kształcenia- cele , założenia i rola nauczyciela, wychowawcy "

Teoria nauczania wychowującego

 W teorii Herbarta nauczanie uważane jest za jedyny środek
trwałego wzmacniania charakteru, a źródłem rozwoju charakteru Herbart uczynił
rozum. Twierdził, że odpowiednio prowadzone nauczania stanowi podstawę
skutecznego wychowania. Dzięki prezentowaniu uczniowi aktualnej
wiedzy, rozwijaniu jego zdolności oraz wyposażaniu go w praktyczne umiejętności –
przybliżamy wychowanka do odpowiedniego rozumienia świata rzeczy i ludzi. Właśnie to
rozumienia, które uzyskujemy dzięki nauczaniu, rozwija i umacnia charakter. J. F. Herbart wyróżnił cztery etapy, które zmierzają do osiągnięcia cnoty, czyli siły moralnej charakteru – są to:

1) znajomość sądów moralnych,

2) pojawienie się „etycznego ciepła”, emocji,

3) podejmowanie moralnych decyzji,

4) sposoby postępowania, czyli osiągnięcie dyscypliny moralnej.

Rzeczą niezywkle istotną jest to, że źródłem rozwoju charakteru

moralnego jest rozum i wychowujące nauczania. Więc, aby uczeń mógł osiągnąć cnotę należy

puścić w ruch jego mechanikę umysłu i odpowiednią nią sterować. Jednakże, aby nauczania

faktycznie okazało się skuteczne, nauczyciel musi stosować odpowiednie metody nauczania,

których celem byłoby zawsze kształtowanie siły moralnej charakteru. Metody nauczania to

– według Herbarta – sposoby odpowiedniego zdynamizowania mas wyobrażeniowych

w umysłach wychowanków.

Uwaga.

 Uwaga, która odgrywa ważną rolę w procesie wychowania dzieli się na dwa rodzaje: uwagę dowolną i mimowolną. Uwaga dowolna wg. Herbarta zależy od zamiaru. Cenniejsza zaś dla niego

pod względem dydaktycznym – jest uwaga mimowolna, z którą Herbart wiąże pojawienie się

energii umysłowej – zainteresowania, która nie pojawia się jednak samorzutnie. Nauczanie wychowujące powinno opierać się na naturalnej ciekawości dziecka i na wcześniej zdobytym przez nie doświadczeniu. Herbart doskonale przedstawia to tymi słowami: "Oczywiście, popularna jest zasada, że nauczyciel musi zmierzać do zainteresowania swoich uczniów wszystkim, czego naucza. Zasadę tę rozumie się jednak na ogół w taki sposób, że nauczanie stanowi cel, a zainteresowanie środek prowadzący do tego celu. Chcę odwrócić

te relację. Celem nauczania musi być wywołanie zainteresowania. Nauczanie jest czymś

przelotnym, zainteresowanie natomiast powinno być czym ustawicznym."

Herbart, analizując swoją praktykę nauczycielską, uznał, że uwaga mimowolna pracuje

rytmicznie – przechodząc od zgłębiania do ogarniania.

Brzozowski też opracował  ^^


CELE KSZTAŁCENIA

Celem wychowania jest wpojenie uczniom odpowiednich pragnień zainteresowań , stworzenie w ich umysłach wewnętrznej nad nimi kontroli oraz wykształcenie dojrzałości sądu.

Cele wychowania można zrealizować przez wychowujące nauczanie . Tylko wychowanie oparte na niewzruszonych zasadach może dawać pewność , że wewnętrzne życie ucznia , zwłaszcza moralne, ustalone w okresie szkolnym , nie ulegnie w dalszym życiu zasadniczym zmianom.
Nie oddzielał wychowania od nauczania. Zwalczał poglądy o istnieniu dwóch procesów pedagogicznych : jeden przeznaczony na wyrabianie dyscypliny , kształtowanie woli i moralności, drugi – na rozwój umysłu poprzez przyswajanie wiedzy. Nie można – twierdził-zgodzić się z tym,    że na jednych lekcjach rozwija się umysł, a wola i charakter na drugich. Wola i rozum rozwijają się dzięki temu samemu wychowawczemu nauczaniu. Za najważniejszy cel uważał wychowanie młodzieży o silnej zrównoważonej woli .

Jan Fryderyk Herbart zapoczątkował psychologię eksprymentalną, był pierwszym myślicielem , który odrzucał twierdzenie o istnieniu oddzielnych zdolności i podkreślał jedność umysłu oraz wszystkich jego czynności. Psychologia Herbarta zwraca uwagę na subiektywne momenty w procesach umysłowych, umożliwiając wyjaśnienie takich zjawisk psychicznych , które byłyby niezrozumiałe , gdyby nie wiązały się według ścisłych praw kojarzenia z ukrytymi w psychice indywidualnym doświadczeniami. Dla pedagogiki ważny jest postulat Herbarta łączenia nowych wiadomości             z dawnej zdobytą wiedzą ucznia. 

ZASADY I METODY NAUCZANIA

Wychowanie nie polega na rozwijaniu aktywności dziecka . Uważał, że nauczyciel nie może wpływać bezpośrednio na uczucia i wolę ucznia , ponieważ na nie można oddziaływać jedynie poprzez wyobraźnię , sady , ideę na które skieruje jego uwagę. Uważał , że może posługiwać się nauczyciel ideami i umiejętnie je wszczepić w umysł. 

Trzy etapy rozwoju umysłu :
1.stadium wrażenia i percepcji
2.wyobrażenia i pamięci 
3.koncepcyjne myślenie i formowanie sądów

Zadaniem nauczania jest doprowadzić umysł do trzeciego etapu. Nauczanie wtedy jest skuteczne ,jeżeli opiera się na właściwym toku eksponowania materiału przez nauczyciela oraz toku przyswajania sobie materiału przez ucznia 
Tok nauczania może być:
1.syntetyczny- każde nauczanie , w którym nauczyciel bezpośrednio dokonuje zestawienia tego, czego uczył
2.analityczny – najpierw uczeń wypowiada swoje myśli ,a później się je pod kierunkiem nauczyciela prostuje i uzupełnia 
Sens tych określeń wyjaśniony jest w „ Wykładach pedagogicznych” 
Przyswajanie nowego materiału wymaga przede wszystkim uporządkowanej pracy , w której wyróżnia się dwa etapy:
1.zgłębianie – polega na koncentracji uwagi na określonym przedmiocie
2.zastanawianie się- łączy i koordynuje wyniki zgłębiania 

Herbart wprowadził jako pierwszy zasadę :
1.koncentracji – zaaobsorbowanie uwagi przez jakieś zagadnienie do takiego stopnia , że nie reaguje na żadne inne zjawiska 
2.korelacji – łączył ściśle z zasadą koncentracji tj. takie postepowanie , w którym pewne zagadnienia stają się centralne w procesie nauczania i dla jego omówienia wymaga współdziałania wszystkich przedmiotów

Proces przyswajania nowego materiału ma przechodzić przez stadia :
1.jasności, kojarzenia, systemu i metody.

Zostały one później nazwane przez T. Zillera( jeden z najwybitniejszych przedstawicieli szkoły Herbarta) stopniami formalnymi nauczania odnoszącymi się do każdego materiału
Proces nauczania można zilustrować za pomocą schematu:


Stopnie przyswajania stopnie nauczania 
I. Zgłębianie 1. spoczywające ............................jasność
2.postepujące ...............................kojarzenie
II. Zastanawianie się 3.spoczywające.............................system
4. postępujące .............................metoda

Spoczywające zgłebianie , które wydobywa z „mętnej mieszaniny” przedstawień jakieś jedno; wynikiem tego jest jasność przedstawienia.
Postępujące zgłębianie które przenosi się kolejno z jednego przedstawienia na drugie, jego wynikiem jest kojarzenie przedstawień
Spoczywające zastanawianie się , które zbiera wyniki zgłębiania i wiąże w całość z poprzednimi wiadomościami , w ten sposób powstaje system
Postępujące zastanawianie się , które podciąga pod nabyte pojęcia nowe przypadki i produkuje „nowe człony systemu”, dzięki temu daje nam metodę , czyli umiejętności zastosowania zdobytej wiedzy
Wielkim wkładem w nauczanie stała się teoria wielostronnego zainteresowania. 
Jednak niekorzystny wpływ na praktykę szkolną miał skrajnie intelektualistyczny charakter koncepcji zainteresowania , zacierający się jego związek z działaniem i podkreślającym wartość samej tylko pracy umysłowej , bez jej powiązania z praktyką. Brakiem w herbertowkim nauczaniu było całkowite zlekceważenie samodzielności uczniów w procesie zdobywania wiedzy – bierne jednostki.

Dopiero w Niemczech w XIX wieku powstał HERBARTYZM którego przedstawiciele opracowali zawiły system swojego mistrza w popularnej formie.
Głównymi ośrodkami były: Lipsk i Jena.
Przedstawiciele: 
Karol Stoy, Tuiskon Ziller, Wilhelm Rein.

^^Jan Bednarski